26/10/2016 – Op initiatief van Freya Saeys dienden de Vlaamse meerderheidspartijen voor het zomerreces een resolutie in het Vlaams Parlement in over de oprichting van een nudge-unit. De resolutie is de uitwerking van de conceptnota van Freya waarover alle neuzen nu in dezelfde richting lijken te staan. Met de resolutie vragen alle partijen, meerderheid en oppositie, in het Vlaams Parlement de oprichting van een Vlaams Team Gedragswetenschappen, naar het voorbeeld van het Britse Behavioural Insights Team (BIT of nudge-unit). Die moet de overheid adviseren over het toepassen van nudges en jaarlijks pilootprojecten selecteren die een antwoord kunnen bieden aan nieuwe maatschappelijke uitdagingen, zoals obesitas en energieverbruik.
Sedert enkele jaren worden gedragswetenschappen meer en meer erkend als een zeer interessant beleidsinstrument voor grote internationale organisaties, zoals de Europese Commissie, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en de Wereldbank. Ook het begrip nudging geniet in bredere kring reeds enige bekendheid. Wetenschappelijke studies tonen op overtuigende wijze aan dat het keuzegedrag van mensen vaak niet rationeel is, maar eerder ‘voorspelbaar irrationeel’ is. Onze hersenen bestaan uit twee mentale systemen. Het eerste is impulsief en werkt emotioneel, automatisch en intuïtief terwijl het tweede systeem beredeneerd, bewust en analytisch is. “Op hetzelfde ogenblik wordt de overheid steeds vaker geconfronteerd met problemen waarin de optelsom van individuele gedragingen en keuzes een belangrijke rol spelen. Denken we maar aan obesitas, energieverbruik en schuldenproblematiek. Een betere kennis van hoe mensen keuzes maken kan dan ook in een sterke mate bijdragen aan een effectief beleid in tal van domeinen”, aldus Freya Saeys.
De kloof vandaag tussen de intussen beschikbare kennis over menselijk gedrag en de mate waarin die kennis wordt gebruikt bij het ontwerpen van wetten is vandaag nog veel te groot. Overheden in diverse landen zijn met gedragswetenschappelijke inzichten reeds aan het experimenteren. De bekendste voorbeelden zijn de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. In dat laatste land werd in 2010 zelfs een team van gedragswetenschappers – het BIT of Behavioural Insights Team – opgericht met als doel mensen te helpen betere keuzes voor zichzelf te maken. Het team verdiende zichzelf in veelvoud terug in mum van tijd in beleidsinzichten, bijvoorbeeld rond pensioenen. Terwijl nudging zijn opmars aan het maken is vanuit de Angelsaksische wereld, blijft Vlaanderen, en tot voor kort België, vooralsnog achter. “Het was bij het begin van deze legislatuur dan ook mijn bedoeling om nudging in Vlaanderen op de politieke kaart te zetten”, aldus Vlaams Volksvertegenwoordiger Freya Saeys, “maar steeds vanuit een liberaal uitgangspunt en mensbeeld met als centrale vraag onder welke voorwaarden de overheid de autonomie van burgers met behulp van deze inzichten kan versterken.”
Waarom nudging?
Freya: “Vandaag maken private organisaties al lange tijd gebruik van nudgingstrategieën om hun omzet en winst te vergroten. In grootwarenhuizen vind je frequent gekochte producten achteraan in de winkel, wat de kans vergroot dat je onderweg meer producten in de winkelkar legt. Door het onbewust ingrijpen in de architectuur krijgen we als consument onbewust een aanzet om het grote pakje koeken te verkiezen boven het kleine. Ook banken en verzekeringsmaatschappijen passen het toe door nieuwe regels in te voeren. En de overheid, die blijft achter. Eigenlijk is het onmogelijk om keuzes volledig neutraal aan burgers voor te leggen. Hoe een overheid een keuze ook presenteert, altijd is er sprake van een zekere beïnvloeding. Het duidelijkste is dit wanneer de overheid reeds een standaardoptie heeft bepaald, zoals bijvoorbeeld bij orgaandonatie. Als elke presentatie van een keuze eigenlijk een vorm van beïnvloeding is, dan resten ons twee opties:
-ofwel gaat een overheid alle ongewenste gedrag in regels gieten, wat onmogelijk is;
-ofwel beseft een overheid dat eigen keuzearchitectuur en communicatie ook gedragssturing impliceert en dus optimaliseert ze haar eigen sturing beter en levert ze zo mee een bijdrage aan belangrijke maatschappelijke problemen;”
De resolutie zet volop in op de laatste optie en pleit voor de oprichting van een nudge-unit. Hierin wordt duidelijk gesteld dat de overheid dient rekening te houden met verschillende randvoorwaarden – ter bescherming van het individu. Zo vraagt de resolutie transparantie, wil ze dat de vooropgestelde keuze dient legitiem is en wetenschappelijk onderbouwd en dat nudging enkel wordt ingezet bij thema’s waarover het beleid reeds beslissingen heeft genomen. De burger moet tenslotte op ieder moment op eenvoudige wijze de mogelijkheid hebben een andere keuze te maken zonder daar voor te worden gesanctioneerd. Zo wordt de vrijheid van de burger maximaal gegarandeerd.
Lees hier Freya’s voorstel van resolutie: https://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2015-2016/g852-1.pdf
